Jesienią 2011 r. w Jeżewie na miejscowym cmentarzu parafialnym odsłonięto tablice pamiątkowe poświęcone 138 mieszkańcom gminy Jeżewo, którzy zginęli w wyniku eksterminacji niemieckiej i sowieckiej w latach 1939 – 1946. Wśród 65 ofiar sowieckich znalazł się leśniczy z pobliskiego Nadleśnictwa Dąbrowa – Feliks Ciechowski. Dopiero w ubiegłym roku do moich rąk dotarła książka „Leśnicy dla Niepodległej” opracowana pod redakcją Tadeusza Chrzanowskiego i wydana przez Regionalną Dyrekcję Lasów Państwowych  w Toruniu w 2018 r., w której na 410 stronie umieszczono krótki biogram i fotografię leśniczego. Autor notatki zapisał między innymi:” Feliks Ciechowski … dziadek Grzegorza Ciechowskiego – lidera grupy „Republika.”

Niniejszy artykuł jest próbą przedstawienia sylwetki zapomnianego pracownika jeżewskich lasów, a przede wszystkim odtworzenia dramatycznego aresztowania i wywózki za Ural i Jego tragicznej śmierci w 1945 r.

Feliks Ciechowski urodził się 26 kwietnia 1899 r. w Komorsku, gmina Warlubie, pow. Świecie. Jego rodzicami byli Jan i Elżbieta z domu Dominikowska. Zapewnie w dzieciństwie uczęszczął do szkoły powszechnej w Wielkim Komorsku. Po 25 stycznia 1920 r, kiedy Kociewie wróciło do Polski rozpoczął pracę jako kontraktowy leśniczy w Nadleśnictwie Osie. Wtedy ożenił się z Heleną Otlewską. W Osiu urodziły się najstarsze dzieci: Feliks i Janina.

W 1925 r. Ciechowscy znaleźli się w Dąbrowie, gdzie Feliks został leśniczym w miejscowym Nadleśnictwie. W trakcie pracy  w Dąbrowie Feliks Ciechowski doskonalił swoje umiejętności zawodowe. W 1930 r stał się mianowanym leśniczym. Jego domeną zawodową stało się prowadzenie wszelkiej dokumentacji działań Lasów Państwowych. Z tego tytułu prowadził  kancelarię nadleśnictwa, a od początku lat trzydziestych XX w. był sekretarzem Nadleśnictwa. W połowie lat dwudziestych XX stulecia zamieszkał w „sekretarzówce”, gdzie zajmował mieszkanie i prowadził deputatowe gospodarstwo rolne. W tym czasie młodzi doczekali się kolejnych dzieci ( Maria ur. 4 września 1925 r., Zbigniew ur.13 września 1929 r. – ojciec Grzegorza, muzyka, Teresa, Kazimierz).

We wrześniu 1939 r. w wyniku napaści Niemiec na Polskę Kociewie zostało opanowane przez okupanta hitlerowskiego.       W lasach państwowych usunięto polskich urzędników, a wobec najbardziej patriotycznch osób nie cofnięto się przed ich represjami i eksterminacją. Niestety autorowi nie udało się dotrzeć do informacji o losach  Ciechowskich w czasie wojny. Wiadomo,że bezpiecznie przetrwali do wyzwolenia w lutym 1945 r.

Z chwilą przepędzenia Niemców, na wyzwolonych ziemiach przywracano polskie władze we wszystkich strukturach gospodarczych, administracyjnych, samorzadowych , także w nadleśnictwach. Przedwojenny sekretarz z Dąbrowy stawił się do realizacji kolejnych zawodowych zadań. W międzyczasie w poszczególnych wsiach i miastach kociewskich specjalne oddziały NKWD (sowicka formacja milicyjna  Ludowego Komisariatu Spraw Wewnętrznych ZSRR) przy udziale miejscowych Polaków, najczęściej przedstawicieli tymczasowej Milicji Obywatelskiej dokonywały aresztowań domniemanych wrogów ZSRR oraz osób sprzyjających Niemcom. Zatrzymania na terenie gminy Jeżewo trwały od 16 lutego do początku marca 1945 r (łącznie w całej gminie aresztowano 196 osób, w tym 50 kobiet i 146 mężczyzn).

W Dąbrowie specjalny oddział sowiecko – polski zjawił się 1 marca 1945 r. Oprawcy postanowili aresztować Feliksa Ciechowskiego  i  Jego córkę Marię. W archiwum IPN w Bydgoszczy znajduje się lista :”Spisy imienne Polaków deportowanych w 1945 roku z powiatu świeckiego do łagrów sowieckich” (syg. IPN By 28/5), gdzie zapisano błędnie : Ciechanowski Feliks, Jeżewo, Ciechanowska Maria, Jeżewo (powinno być: Ciechowski, na terenie gminy Jeżewo w 1945 r. nie występowało nazwisko :Ciechanowski, dopisk Z.D). Według relacji członka rodziny Ciechowskich - Michała z czerwca 2018 r. (T. Chrzanowski,red.,”Leśnicy dla Niepodległej”, Toruń 2018) Feliks stanął w obronie córki i ostatecznie „wyrwał” Ją z rąk prześladowców. Sam nie zdołał się uratować i znalazł się wśród prawie 1500 aresztowanych przez Sowietów z powiatu świeckiego. Warto dodać, że w dokumentacji z 1945 r. znajdowało się szereg błędów w pisowni nazwisk. Z  „Listy” deportowanych nie wykreślono, tych osób, którym udało się uniknąć wywózki.

Wracając do Feliksa, z masą aresztowanych, pieszo przez Świecie, Grudziądz skierowano Jego do Działdowa. Tam przetrzymywano w Obozie Nakazowo – Rozdzielczym NKWD. Po pewnym czasie, pod koniec marca 1945 r. sekretarza z Dąbrowy wraz z innymi wywieziono w głąb ZSRR, za góry Ural, w rejon miasta Ufa. Miejscem docelowym stał się łagier Biełorieck leżący na szlaku Ufa – Magnitogorsk.  Jedna z kobiet, która przeżyła deportację tak opisywała warunki i pracę w Biełoriecku: „Więźniowie mieszkali tutaj w prymitywnych barakach. Obok Polaków przebywali w nich także i Niemcy.Wszystkich ich zatrudniano przy wyrębie tajgi, zaś kobiety przenosiły drzewo z lasu do pobliskiego jeziora. Personel obozowy był ustosunkowany do więźniów negatywnie, stąd na porządku dziennym były prace dodatkowe, na przykład, w postaci bezcelowego przenoszenia kamieni z jednego miejsca na drugie. Bardzo dużo osób nie wytrzymywało trudnych, obozowych warunków i umierało.”(relacja Marty Goncerzewiczowej w: W. Jastrzębski, „W dalekim obcym kraju”, Pomorze, 1990 r., s. 84).  Pobyt i ciężka praca w obcym kraju niestety dla Feliksa Ciechowskiego były ponad jego siły. Najprawdopodobniej zmarł On w szpitalu obozowym z wycięczenia i chorób jesienią 1945 r. Zimą 1946 r. w wyniku interwencji władz polskich, władze sowieckie zgodziły się na powrót do ojczyzny wywiezionych. W ten sposób w rodzinne strony wrócili wspóltowarzysze niewoli Feliksa: Bolesław Flatow z Laskowic i Leon Redzimski z Lipienek. W tym samym roku (15 lipca 1946 r.) Sąd Grodzki w Świeciu na wniosek  Heleny Ciechowskiej uznał, na podstawie zeznań szczęśliwie powróconych, Feliksa Ciechowskiego za zmarłego i ustalił datę zgonu na 31 października 1945 r. Dopiero po 1989 r. w Polsce powoli zaczęto w poszczególnych środowiskach przywracać do zbiorowej pamięci losy tych rodaków, którym u progu wolności los zgotował deportację, poniewierkę i niejednokrotnie śmierć. 15 października 2011 r. na cmentarzu parafialnym w Jeżewie odsłonięto tablice pamiątkowe, na których wyryto imiona i nazwiska tych, którzy stracili życie za Uralem. Dla nieżyjących, jak dla Ich rodzin jest to symboliczne miejsce  pochówku.

Również Lasy Państwowe zadbały o przybliżenie sylwetek zapomnianych leśników publikując okolicznościowe wydawnictwa, w tym między innymi zbiorową pracę : „Leśnicy dla Niepodległej”, wydanej w 2018 r. z biogramem Feliksa Ciechowskiego.

Uratowana przez ojca Maria zmarła 16 lipca 2002 r., natomiast syn Zbigniew zamieszkał w Tczewie, gdzie w 1953 r. wstąpił w związek małżeński z Heleną Omernik. 29 sierpnia 1957 r. w Tczewie przyszedł na świat syn Grzegorz – lider zespołu  „Republika.” Wybitny muzyk rockowy,autor muzyki, tekściarz, instrumentalista zdominował polską scenę muzyczną w ostatnim ćwierćwieczu XX stulecia. Zmarł nagle 22 grudnia 2001 r.

W artykule wykorzystano:

Tadeusz Chrzanowski (red.), „Leśnicy dla Niepodległej.”, Toruń 2018

Włodzimierz Jastrzębski, „W dalekim, obcym kraju.”, Pomorze.Bydgoszcz 1990

Zbigniew Dąbrowski, „Dzieje gminy Jeżewo w latach 1945 – 2005”, w: „Gmina Jeżewo.”, praca zbiorowa, Jeżewo 2005

Zbigniew Dąbrowski, „Uroczystość odsłonięcia tablic upamiętniających mieszkańców Gminy Jeżewo – ofiar niemieckiego nazizmu (1939 – 1945) i ofiar sowieckiego totalitaryzmu, kórzy zginęli w wyniku deportacji (1945 – 1946).”, Jeżewo 2011

Akta dotyczące deportacji do ZSRR w 1945 r., sygn. IPN By 28/5

Materiały archiwalne Sądu Grodzkiego w Świeciu w sprawie o uznanie za zmarłego, sygn. IPN By 19/1-806

Akty urodzenia Marii i Zbigniewa Ciechowskich, USC Jeżewo

„Almanach leśny – Rocznik personalny administracji Lasów Państwowych”, Warszawa 1933

Encyklopedia Powiatu Działdowskiego, epdz.powiatdziałdowski.pl (dostęp:29 XI 2020 r.)